QUẢN TRỊ BẰNG VĂN HÓA: TƯƠNG LAI CỦA QUẢN TRỊ TRONG THỜI KỲ CHUYỂN ĐỔI SỐ

Trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, doanh nghiệp đối mặt với áp lực cạnh tranh ngày càng khốc liệt và thay đổi liên tục. Để tồn tại và phát triển bền vững, cần một nền tảng nội lực mạnh mẽ từ con người và giá trị cốt lõi. Quản trị bằng văn hóa trở thành công cụ chiến lược giúp hình thành bản sắc riêng, gắn kết đội ngũ và duy trì khả năng đổi mới liên tục. Vậy quản trị bằng văn hóa là gì và gồm những đặc điểm nào? 

Nội dung chính:

• Tìm hiểu khái niệm quản trị bằng văn hóa là gì?

• Thấy được sự khác biệt so với các phương pháp quản trị  truyền thống

• Ba trụ cột của văn hóa tổ chức trong quản trị bằng văn hóa: Văn hóa bản sắc, văn hóa nền tảng, văn hóa học tập

• Khi được xây đúng và nuôi dưỡng bền bỉ, văn hóa không chỉ duy trì sức sống của tổ chức mà còn trở thành “năng lượng tái tạo”, giúp doanh nghiệp thích ứng và phát triển không ngừng

• Chỉ ra những lưu ý khi áp dụng quản trị bằng văn hóa trong doanh nghiệp

1. Quản trị bằng văn hóa là gì?

Quản trị bằng văn hóa (Management by Culture - MBC) là cách tiếp cận trong đó văn hóa doanh nghiệp trở thành nền tảng và kim chỉ nam cho mọi quyết định quản trị từ chiến lược, vận hành đến quản trị con người. Nếu mô hình quản trị truyền thống dựa nhiều vào quy trình, cấu trúc và quyền lực, thì quản trị bằng văn hóa lại dựa trên niềm tin, giá trị và hành vi được chia sẻ.

Văn hóa không chỉ là “phần mềm mềm” của tổ chức, mà chính là “hệ điều hành vô hình” quyết định cách doanh nghiệp vận hành, ứng xử và thích ứng trước biến động. Quản trị bằng văn hóa không phải là thêm văn hóa vào quản trị, mà là quản trị thông qua văn hóa biến các giá trị cốt lõi thành sức mạnh nội tại, giúp doanh nghiệp phát triển bền vững từ bên trong.

Từ hơn hai thập kỷ nghiên cứu và đồng hành cùng doanh nghiệp, TS. Giản Tư Trung khẳng định: “Quản trị bằng văn hóa là tương lai của quản trị. Không tổ chức nào có thể trở nên độc đáo, lớn mạnh và bền vững nếu không quan tâm sâu sắc đến văn hóa và văn hóa tổ chức.”

Cuốn sách “Quản trị bằng văn hóa – Cách thức kiến tạo và tái tạo văn hóa tổ chức” là kết tinh của hành trình đó không chỉ giúp doanh nghiệp hiểu “văn hóa là gì”, mà còn chỉ ra cách biến văn hóa thành phương thức quản trị thực tiễn và lợi thế cạnh tranh bền vững. Đây vừa là một cuốn sách về quản trị, vừa là lời mời gọi lãnh đạo tái tư duy về cách xây dựng tổ chức, bắt đầu từ con người và giá trị bên trong.

2. Sự khác biệt so với các phương pháp quản trị  truyền thống

Trong quá trình phát triển của doanh nghiệp, quản trị truyền thống và quản trị bằng văn hóa đại diện cho hai hướng tiếp cận đối lập nhưng bổ trợ cho nhau. Quản trị truyền thống tập trung vào cấu trúc, quy trình và kiểm soát để đảm bảo hiệu quả và tính kỷ luật trong tổ chức. Ngược lại, quản trị bằng văn hóa nhấn mạnh giá trị, niềm tin và hành vi tự giác như nguồn động lực nội tại giúp con người và tổ chức phát triển bền vững.

Dù khác biệt về cách tiếp cận, cả hai mô hình đều giữ vai trò thiết yếu trong quản trị hiện đại. Nếu mô hình truyền thống tạo nền tảng ổn định và trật tự, thì mô hình dựa trên văn hóa giúp tổ chức thích ứng linh hoạt, tăng cường gắn kết và phát triển con người. Sự kết hợp hài hòa giữa hai phương pháp chính là chìa khóa giúp doanh nghiệp vận hành hiệu quả và vững vàng trước thay đổi.

3. Ba trụ cột của văn hóa tổ chức trong quản trị bằng văn hóa

Văn hóa tổ chức trong quản trị bằng văn hóa được xây dựng dựa trên ba trụ cột cốt lõi: Văn hóa Nền tảng, Văn hóa Bản sắc và Văn hóa Học tập. Ba yếu tố này không tồn tại riêng lẻ mà liên kết chặt chẽ, tạo thành hệ giá trị định hướng toàn bộ tư duy và hành vi của tổ chức. 

Một doanh nghiệp bền vững là doanh nghiệp vừa có nền tảng vững chắc, bản sắc riêng biệt, vừa liên tục học hỏi và đổi mới để thích ứng với thời đại.

3.1. Văn hóa bản sắc

Văn hóa Bản sắc thể hiện tinh thần, phong cách và bản lĩnh riêng của tổ chức, được hình thành từ tầm nhìn, sứ mệnh, giá trị cốt lõi và những chuẩn mực ứng xử đặc trưng. Đây là phần “gương mặt” giúp doanh nghiệp được nhận diện và phân biệt với những tổ chức khác trong cùng lĩnh vực. 

Văn hóa Bản sắc không chỉ tạo nên niềm tự hào nội bộ mà còn là nguồn năng lượng tinh thần, gắn kết con người cùng hướng tới mục tiêu chung.

Trong quản trị bằng văn hóa, Văn hóa Bản sắc đóng vai trò như kim chỉ nam hành động, định hình cách tổ chức vận hành và ra quyết định. Nó giúp duy trì tính nhất quán giữa lời nói – hành động – giá trị, đồng thời củng cố uy tín và hình ảnh doanh nghiệp trong mắt đối tác, khách hàng và xã hội. 

Một tổ chức mạnh là tổ chức có bản sắc rõ ràng, được thể hiện xuyên suốt trong chiến lược, sản phẩm và hành vi của từng thành viên.

Các yếu tố cấu thành Văn hóa Bản sắc:

• Tầm nhìn và sứ mệnh: Là định hướng dài hạn và mục tiêu tồn tại của tổ chức. Chúng giúp doanh nghiệp xác định rõ “vì sao mình tồn tại” và “muốn trở thành ai trong tương lai”.
• Giá trị cốt lõi: Là những nguyên tắc bất biến chi phối mọi quyết định và hành vi trong tổ chức. Khi được sống thật với các giá trị này, doanh nghiệp tạo nên niềm tin và sự đồng lòng mạnh mẽ.
• Tiêu chuẩn hành vi: Là các chuẩn mực ứng xử cụ thể được kỳ vọng ở mỗi thành viên. Chúng giúp tạo sự nhất quán trong hành động, xây dựng môi trường làm việc chuyên nghiệp và tôn trọng lẫn nhau.
• Quy tắc đạo đức và quy tắc hành xử: Là khung hướng dẫn giúp nhân viên đưa ra quyết định đúng đắn trong các tình huống khó khăn. Đây là nền tảng để duy trì uy tín và liêm chính tổ chức.
• Văn hóa dân gian của tổ chức: Bao gồm những câu chuyện, biểu tượng, nghi lễ hay truyền thống nội bộ được duy trì qua thời gian. Những yếu tố này nuôi dưỡng niềm tự hào tập thể và gắn kết thế hệ nhân viên.

3.2. Văn hóa nền tảng

Văn hóa Nền tảng được xem là phần gốc rễ của toàn bộ hệ thống văn hóa, nơi lưu giữ những giá trị và nguyên lý mang tính phổ quát. Nó định hình cách con người tư duy, tương tác và ra quyết định không chỉ trong công việc mà cả trong hành trình phát triển của tổ chức. Khi nền tảng này vững chắc, doanh nghiệp có thể thích ứng với mọi biến động mà không đánh mất bản chất cốt lõi của mình.

Trong quản trị bằng văn hóa, Văn hóa Nền tảng là nguồn sức mạnh nội tại giúp tổ chức duy trì ổn định và phát triển bền vững. Nó giống như “rễ cây” nuôi dưỡng mọi tầng văn hóa phía trên, đảm bảo mỗi thay đổi hay đổi mới đều dựa trên nền tảng giá trị nhân bản và chính trực. Doanh nghiệp càng lớn mạnh, nhu cầu quay về “gốc văn hóa” càng trở nên quan trọng.

Các yếu tố cấu thành Văn hóa Nền tảng:

• Giá trị phổ quát (Universal Values): Là những giá trị chung của nhân loại như trung thực, tôn trọng, trách nhiệm, công bằng và yêu thương. Những giá trị này tạo nên ngôn ngữ chung giúp con người trong tổ chức thấu hiểu và tin cậy lẫn nhau.
• Nguyên lý trường tồn (Timeless Principles): Là những nguyên tắc bền vững vượt qua mọi thay đổi của thời đại – chẳng hạn như “lấy con người làm trung tâm” hay “phát triển vì lợi ích chung”. Chúng giúp doanh nghiệp giữ vững định hướng và bản lĩnh trong quá trình phát triển.

3.3. Văn hóa học tập

Văn hóa Học tập là trụ cột giúp tổ chức không ngừng đổi mới, phát triển và thích ứng với bối cảnh chuyển đổi số. Đây là môi trường nơi mỗi cá nhân chủ động học hỏi, chia sẻ tri thức và sẵn sàng thử nghiệm điều mới. Khi học tập trở thành thói quen tổ chức, doanh nghiệp sẽ duy trì được khả năng sáng tạo và cạnh tranh dài hạn.

Trong quản trị bằng văn hóa, Văn hóa Học tập thể hiện niềm tin rằng mọi người đều có khả năng phát triển nếu được tạo cơ hội đúng đắn. Nó thúc đẩy tinh thần cầu thị, phản hồi mở và dám thay đổi – yếu tố cốt lõi giúp tổ chức thích nghi nhanh với thị trường và công nghệ. Một tổ chức học tập là tổ chức luôn tiến hóa cùng thời đại.

Các yếu tố cấu thành Văn hóa Học tập:

• Tư duy phát triển (Growth Mindset): Tin rằng năng lực có thể rèn luyện và phát triển qua trải nghiệm, nỗ lực và phản hồi. Điều này giúp nhân viên đón nhận thách thức thay vì sợ thất bại.
• Hệ thống học tập liên tục: Tạo điều kiện để học hỏi diễn ra mọi lúc, mọi nơi qua đào tạo nội bộ, mentor, chia sẻ tri thức hay công nghệ học tập số. Đây là “hạ tầng tri thức” nuôi dưỡng sự tiến bộ liên tục.
• Khuyến khích chia sẻ: Mỗi cá nhân không chỉ học cho riêng mình mà còn chia sẻ lại cho đồng nghiệp. Điều này tạo vòng tròn tri thức khép kín, giúp tổ chức trở nên linh hoạt và giàu trí tuệ tập thể.

4. Vì sao “quản trị bằng văn hóa” là phương thức quản trị bền vững?

Trong bối cảnh kinh doanh đầy biến động, nơi mô hình, công nghệ hay chiến lược có thể lỗi thời chỉ sau vài năm, văn hóa doanh nghiệp trở thành yếu tố duy nhất có khả năng trường tồn. Khi được xây đúng và nuôi dưỡng bền bỉ, văn hóa không chỉ duy trì sức sống của tổ chức mà còn trở thành “năng lượng tái tạo”, giúp doanh nghiệp thích ứng và phát triển không ngừng. 

Chính vì vậy, quản trị bằng văn hóa được xem là phương thức quản trị mang tính bền vững và nhân văn nhất trong kỷ nguyên thay đổi nhanh.

Khác với quản trị truyền thống vốn dựa trên quyền lực hay quy trình, quản trị bằng văn hóa đặt con người với niềm tin, giá trị và hành vi tự giác làm trung tâm. Nó không hướng đến hiệu quả ngắn hạn, mà tập trung xây dựng nền tảng tinh thần và định hướng dài hạn cho tổ chức. Khi văn hóa trở thành “chất keo” gắn kết mọi người, doanh nghiệp có thể tự vận hành ổn định ngay cả trong khủng hoảng hay biến động.

1 - Văn hóa là “hệ điều hành” giúp tổ chức tự vận hành bằng niềm tin, không cần kiểm soát cứng nhắc

Thay vì giám sát bằng mệnh lệnh, doanh nghiệp dùng văn hóa để định hướng hành vi và ra quyết định. Khi niềm tin trở thành sợi dây kết nối, mỗi cá nhân đều hành động có trách nhiệm vì lợi ích chung.

2 - Văn hóa là nguồn năng lượng nội tại giúp tổ chức phát triển bền vững từ bên trong

Các giá trị văn hóa tạo nên động lực tinh thần mạnh mẽ, điều mà không công nghệ hay chiến lược nào thay thế được. Nó giúp doanh nghiệp duy trì sức bền, vượt qua khủng hoảng và vẫn giữ được bản sắc riêng.

3- Văn hóa là lợi thế cạnh tranh bền vững nhất của tổ chức

Sản phẩm có thể bị sao chép, công nghệ có thể lỗi thời, nhưng văn hóa với tinh thần, phong cách và bản lĩnh riêng là thứ không thể sao chép. Một tổ chức có văn hóa mạnh sẽ được nhận diện và ghi nhớ không chỉ qua sản phẩm, mà qua cách họ sống và làm việc mỗi ngày.

4 - Văn hóa giúp lãnh đạo biến “đám đông” thành “đội ngũ”

Nhờ có văn hóa chung, mọi thành viên cùng chia sẻ tầm nhìn, giá trị và niềm tin, từ đó tạo nên sức mạnh tập thể. Đó chính là bước chuyển từ “cá nhân riêng lẻ” sang “cộng đồng đồng lòng”, nền tảng cho mọi chiến lược thành công.

5 - Văn hóa doanh nghiệp là nhân tố quyết định trong việc thu hút, phát triển và giữ chân nhân tài

Môi trường văn hóa tích cực giúp con người cảm thấy được tôn trọng, được truyền cảm hứng và sẵn sàng cống hiến lâu dài. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng các doanh nghiệp có văn hóa mạnh thường đạt kết quả kinh doanh vượt trội hơn trung bình thị trường.

“Quản trị bằng văn hóa” không chỉ là phương pháp quản lý, mà là triết lý phát triển bền vững. Khi văn hóa trở thành nền tảng cho mọi quyết định, tổ chức sẽ có khả năng đứng vững trước thay đổi, phát triển hài hòa và lan tỏa những giá trị tốt đẹp ra cộng đồng.

5. Những lưu ý khi áp dụng quản trị bằng văn hóa trong doanh nghiệp

Áp dụng quản trị bằng văn hóa không đơn thuần là việc đưa ra khẩu hiệu hay giá trị treo tường, mà là hành trình dài hơi đòi hỏi sự kiên định và cam kết từ lãnh đạo. Mỗi tổ chức cần xác định rõ mức độ trưởng thành văn hóa hiện tại, từ đó xây dựng chiến lược phù hợp với quy mô, đặc thù và mục tiêu phát triển. Việc áp dụng máy móc, hình thức hoặc tách rời thực tiễn có thể khiến văn hóa trở thành “mỹ từ” hơn là sức mạnh thực sự.

5.1. Lãnh đạo phải là người kiến tạo và hiện thân của văn hóa

Văn hóa doanh nghiệp không thể được “ra lệnh” từ trên xuống mà phải được lan tỏa từ chính hành vi của người lãnh đạo. Mọi lời nói, quyết định và cách hành xử của lãnh đạo đều tạo nên tín hiệu văn hóa cho toàn bộ tổ chức. Khi người đứng đầu thể hiện đúng giá trị, nhân viên sẽ tự động noi theo mà không cần áp đặt.

Bên cạnh vai trò định hướng, lãnh đạo còn là người giữ ngọn lửa văn hóa, đảm bảo các giá trị không bị phai mờ trước áp lực kinh doanh hay thay đổi bên ngoài. Một tổ chức có lãnh đạo “sống cùng giá trị” sẽ có khả năng duy trì sự đồng lòng và niềm tin mạnh mẽ.

Các điểm lưu ý:

• Lãnh đạo phải làm gương: Mọi hành động của họ cần phản ánh đúng giá trị và chuẩn mực văn hóa của doanh nghiệp.
• Truyền cảm hứng thay vì áp đặt: Văn hóa được duy trì bằng niềm tin và cảm hứng, không phải mệnh lệnh.
• Cam kết lâu dài: Văn hóa không thể thay đổi trong một ngày – người lãnh đạo phải kiên định và kiên trì theo thời gian.

5.2. Văn hóa cần được tích hợp vào mọi hoạt động quản trị

Văn hóa chỉ thực sự mạnh khi nó thấm vào toàn bộ quy trình và chính sách quản trị. Từ tuyển dụng, đào tạo, đánh giá đến khen thưởng, mọi khâu đều phải phản ánh giá trị và tinh thần chung của doanh nghiệp. Khi đó, văn hóa không chỉ là biểu tượng mà là “cơ chế vận hành mềm” của tổ chức.

Sự tích hợp này giúp đồng bộ giữa tư duy – hành vi – hệ thống, giảm xung đột giữa lời nói và hành động. Một nền văn hóa gắn với mọi quyết định quản trị sẽ giúp doanh nghiệp duy trì sự ổn định trong biến động và tạo trải nghiệm tích cực cho nhân viên.

Các điểm lưu ý:

• Tuyển dụng dựa trên giá trị: Chọn người phù hợp với văn hóa, không chỉ phù hợp với kỹ năng.
• Đào tạo văn hóa thường xuyên: Đưa giá trị văn hóa vào chương trình onboarding và huấn luyện nội bộ.
• Đánh giá – khen thưởng dựa trên hành vi văn hóa: Biểu dương người “sống đúng giá trị” và điều chỉnh người lệch chuẩn.

5.3. Bắt đầu từ hệ giá trị cốt lõi

Một hệ giá trị cốt lõi rõ ràng là nền móng của mọi mô hình văn hóa tổ chức. Doanh nghiệp không nên theo đuổi quá nhiều giá trị, mà cần tập trung vào một số ít giá trị có tính đặc trưng, dễ hiểu và có thể đo lường trong hành động. Sự rõ ràng giúp mọi người hiểu mình cần làm gì để “sống cùng văn hóa”.

Khi giá trị được cụ thể hóa thành hành vi hàng ngày trong cách làm việc, giao tiếp và ra quyết định, nó sẽ trở thành thói quen tổ chức chứ không chỉ là khẩu hiệu. Mỗi cá nhân đều góp phần củng cố văn hóa qua hành vi nhất quán và tích cực.

Các điểm lưu ý:

• Giá trị phải cụ thể: Ví dụ “Chính trực” có thể được cụ thể hóa bằng hành vi “Nói thật – Làm thật – Giữ lời hứa”.
• Truyền thông nhất quán: Dùng ngôn ngữ, biểu tượng và hoạt động nội bộ để nhắc lại giá trị liên tục.
• Đánh giá định kỳ: Kiểm tra mức độ thấm nhuần giá trị trong đội ngũ để điều chỉnh phù hợp.

5.4. Xây dựng hệ thống truyền thông và phản hồi hai chiều

Một nền văn hóa mạnh cần được nuôi dưỡng bằng truyền thông nội bộ minh bạch và cởi mở. Nhân viên cần được hiểu, được lắng nghe và được tham gia vào quá trình xây dựng văn hóa. Truyền thông hiệu quả giúp biến các giá trị trừu tượng thành những câu chuyện thật, gần gũi và có cảm xúc.

Hệ thống phản hồi hai chiều giúp tổ chức nắm bắt kịp thời tâm lý, nhu cầu và những điểm nghẽn văn hóa. Khi mọi người có thể chia sẻ một cách trung thực, doanh nghiệp sẽ phát hiện sớm vấn đề và duy trì niềm tin trong nội bộ.

Các điểm lưu ý:

• Tạo không gian đối thoại mở: Lãnh đạo thường xuyên trò chuyện, lắng nghe nhân viên.
• Đa dạng kênh truyền thông: Kết hợp bản tin nội bộ, mạng xã hội doanh nghiệp, sự kiện văn hóa.
• Khuyến khích phản hồi ẩn danh: Giúp nhân viên bày tỏ quan điểm trung thực mà không sợ bị đánh giá.

5.5. Liên tục đo lường, điều chỉnh và tái tạo văn hóa

Văn hóa doanh nghiệp là một hệ sinh thái sống, luôn biến đổi cùng con người và bối cảnh. Do đó, việc đo lường và điều chỉnh thường xuyên là cần thiết để giữ cho văn hóa phù hợp và năng động. Một tổ chức chỉ thực sự mạnh khi biết cách “học và thích nghi” trong mọi giai đoạn phát triển.

Quá trình tái tạo văn hóa không có nghĩa là thay đổi toàn bộ, mà là làm mới tinh thần và cách thể hiện các giá trị cốt lõi để phù hợp với thời đại. Điều này giúp tổ chức vừa giữ được bản sắc, vừa linh hoạt trước những thách thức mới.

Các điểm lưu ý:

• Khảo sát định kỳ: Đánh giá mức độ gắn kết văn hóa, mức độ hiểu và thực hành giá trị.
• Điều chỉnh linh hoạt: Thay đổi cách biểu hiện, ngôn ngữ hoặc hoạt động để phù hợp với thế hệ mới.
• Gắn văn hóa với chuyển đổi số: Ứng dụng công nghệ để đo lường, chia sẻ và lan tỏa giá trị nhanh hơn.

Quản trị bằng văn hóa không chỉ là một phương pháp quản lý mà còn là triết lý phát triển bền vững cho mọi tổ chức. Khi văn hóa trở thành nền tảng cho mọi quyết định, từ chiến lược, vận hành đến quản trị con người, doanh nghiệp sẽ có khả năng duy trì sự ổn định, đồng thời thích ứng linh hoạt trước mọi biến động. Ba trụ cột của văn hóa Bản sắc, Nền tảng và Học tập giúp xây dựng nội lực, củng cố bản sắc riêng và nuôi dưỡng năng lực đổi mới liên tục.

Trong bối cảnh chuyển đổi số, văn hóa mạnh trở thành lợi thế cạnh tranh quan trọng nhất. Nó giúp doanh nghiệp kết nối con người, lan tỏa giá trị và tạo ra trải nghiệm đồng nhất cho khách hàng và đối tác. Khi được lãnh đạo kiên định và toàn tổ chức cùng chung sức, quản trị bằng văn hóa sẽ không chỉ duy trì hiệu quả nội bộ mà còn hình thành thương hiệu bền vững, góp phần đảm bảo sự sống còn và phát triển vượt trội của tổ chức trong kỷ nguyên số.